Antwoord:
Uw relaas doet mij vermoeden dat de voorbehandeling bij het schilderen destijds onvoldoende is geweest. Goed schoonmaken en schuren is voor het duurzaam overschilderen van ruw, onbehandeld hout vaak niet voldoende.

Strikt genomen moet al het verweerde en vergrijsde hout eerst volledig worden verwijderd door middel van mechanisch schuren. Bijvoorbeeld met een bandschuurmachine. Vervolgens kan de ondergrond worden geïmpregneerd met een waterdunne, watergedragen alkydproduct om het hout te ‘voeden’. 

De volgende fase is het aanbrengen van een primer, alkyd of acrylaat, gevolgd door één keer afwerken. Een zekere laagdikteopbouw is belangrijk in verband met elasticiteit. De voorkeur gaat hierbij uit naar acrylaat. Vroeger werd een waterdunne, oplosmiddelhoudende alkyd als eerste laag toegepast. Vanwege de milieubelasting wordt dit nu niet meer geadviseerd. Nog beter is het gepotdekseld hout niet te schilderen en na schoon schrappen en schuren gewoon te laten verweren.

Uit de vraag is eigenlijk geen goed gericht antwoord te geven. Daar is de verstrekte informatie te beperkt voor. Zo ontbreekt:
– Gebruikte houtsoort;
– Hoe is de situatie/constructie uitgevoerd aan de achterzijde van de planken;
– Zijn de planken geïmpregneerd;
– Hoeveel lagen acrylaat zijn er in totaal aangebracht;
– Zijn de planken voor het bevestigen al van één of meerdere lagen acrylaat voorzien.
– Hoe hoog was de vochtigheidsgraad van het hout;
– Waar bevinden zich precies de kale plekken (zit hier een patroon in);
– Hoe is de hechting waar de verf nog intact is.
Een mogelijke oorzaak zou kunnen zijn:
– Als een watergedragen laag te snel – of dit in de timmerfabriek of op locatie is aangebracht – geen voldoende droogtijd heeft gekregen te snel met water geconfronteerd wordt;
– Donkere verf veroudert sneller i.v.m. warmte absorptie van de kleur (zuid/zuid-west gevel)
– Er van binnenuit vocht hetzij in dampvorm het hout is binnengedrongen en zich in condensvorm in het hout opslaan (inwendige condensatie).
– Acrylaatverf van mindere Kwaliteit, als gevolg van foutieve PVC en pigmenten,
danwel goedkoop acrylaatbindmiddel enz.
Verder staat nog in het antwoord dat een watergedragen acrylaatprimer de voorkeur heeft boven een laagvisceuze oplosmiddelhoudende impregnerende alkydprimer, dit vanwege het milieu.
Waarbij de aantekening dat onder impregneren wordt verstaan ‘het doordrenken van poreus materiaal met een vloeistof met als doel aan dat materiaal bepaalde eigenschappen te geven.’
Waar het gaat om indringing in de houtcellen, spreiding van verf op poriën en transport van water of oplosmiddel van natte verf naar houten ondergrond – dus affiniteit – komen de oplosmiddelhoudende op de eerste plaats, alkyd-emulsies wat minder en acrylaatverven niet tot nauwelijks.
Het toevoegen van pigment vermindert daarentegen de indringing.

Antwoord: Het opnieuw schilderen van meubels, die regelmatig zijn voorzien van was of olie, is lastig. Probleem is dat hechting van beits of verf vaak onvoldoende is, wanneer de ondergrond niet goed gereinigd en geschuurd is. Vooral dit voorbehandelen moet zeer grondig gebeuren. Schoonmaken met bijvoorbeeld Sint Marc of Universol en schuren met fijn schuurmateriaal (Scotch Brite e.a.). Alle wasrestanten zullen tot in de poriën verwijderd moeten worden. Daarna afnemen met een reinigingsmiddel, eventueel een afbijtmiddel gebruiken en vervolgens  grondig schuren.

Na deze grondige voorbehandeling kunnen de meubels het beste met een alkydhars beits in de gewenste kleur  één of meerdere malen worden  overgeschilderd. Bij gebruik van watergedragen verf is de kans op onthechting op een dergelijke ondergrond namelijk groter. Een andere mogelijkheid is het hout logen. Dringend advies is om werkzaamheden met oplosmiddelhoudende producten buiten uit te voeren. U mag als schilder immers binnen geen oplosmiddelhoudende producten gebruiken.

Antwoord:
Polyurethan verven zijn kwalitatief hoogwaardige en vaak tweecomponenten producten, die voor met name afwerking van staal worden gebruikt. Karakteristiek is hun uitstekende glans- en kleurbehoud, goede stoot- en slijtvastheid, goede uitharding bij lage temperaturen (tot -5 graden Celsius) en de overschilderbaarheid op lange termijn.

Tweecomponenten polyurethan producten worden kort voor de verwerking gemengd. Direct na het mengen van de basis- en de verhardercomponent beginnen deze chemisch met elkaar te reageren. Tijdens deze reactie worden permanente verbindingen gevormd, zogenoemde urethan verbindingen, en vormt zich een netwerk. De uiteindelijke doorgeharde verffilm geeft de coating de bijzondere eigenschappen. Een grondige menging en een juiste mengverhouding zijn dan ook belangrijk.

Mengen

Bayer ontdekte in 1937 polyurethan in de vorm zoals we die kennen: isocyanaat met een hydroxylverbinding. Met dit product werd tevens een toen geheel nieuwe werkwijze ingevoerd. Namelijk het gescheiden houden van componenten en het pas vlak voor gebruik mengen. Vanaf het moment van menging zet de reactie in. De verwerkingsduur wordt ‘potlife’ genoemd. In de praktijk worden tweecomponenten producten door huisschilders als lastig ervaren.

De menging komt namelijk precies. Een onjuiste mengverhouding betekent andere en vaak minder goede eigenschappen. Verder moet niet meer worden aangemaakt dan nodig is. Een overschot is na de potlife tijd niet meer te gebruiken. Ook het reinigen van gereedschap vraagt meer aandacht dan bij één component producten. De door Bayer geïntroduceerde reactiebindmiddelen werden in die tijd aangeduid als DD-lak. Dit stond voor Desmophen-Desmodur.

Desmodur bevatte de di-isocyanaat (verharder) en Desmophen een hydroxyl bevattende polyester (bindmiddel). De laatste werd bij verven gepigmenteerd.

Voor het verwijderen van was of olieachtige lagen lijkt mij Sint Marc of Universol niet effectief genoeg, zeker als het gaat om dikke wat spekkerige laag. Als er onvoldoende wordt verwijderd en vervolgens wordt geschuurd, worden deze restanten meer in het hout geschuurd.
Als beste methode komt mij voor om dit te doen door de meeste substantie te verwijderen met vlijmscherpe verfschrapers (ergonomische verfschraper Bahco Tools of Sandvik) in combinatie met schraapglas. Er wel bedachtzaam op zijn dat er geen krauwen/krassen in het hout ontstaan. Hierna het geheel afnemen met een verfverdunning wat een beter vetoplossend vermogen heeft dan terpentine. Deze zijn (in de regel) niet arbo/milieuvriendelijk maar wel doeltreffender dan met waterige oplossingen waardoor de houtvezel gaat opstaan en hoewel er toch geschuurd moet worden zal dit dan zwaarder dienen te geschieden om dit weer te verwijderen.
Het met loog werken is een vrij gevaarlijk werkje daar komt bij dat caustic soda (natronloog) eikenhout (bevat looizuur) donkerder van kleur maakt en resten slaan wit uit.
Dan dient weer lichter gemaakt te worden met zuringzout (kaliumoxalaat).
Een andere mogelijk overigens wel een professionele is het Alkutex Rotec reinigingstechniek – van Remmers – wat een verbeterd systeem is van het MicroNel stralen.

Antwoord:
De wens van uw klant is prima uitvoerbaar. Vochtregulatie is bij hoogglans verven anders dan bij hoger gepigmenteerde mattere aflakken. Eénpotsystemen hebben theoretisch een hogere dampdoorlaatbaarheid dan hoogglans verf, maar in de praktijk heeft dit geen impact. De theorie van relatieve vochtafsluiting is juist, maar gaat in de praktijk niet op, zo weten we inmiddels.

Vochtproblemen bij welke houtsoort dan ook kunnen niet worden opgelost met dampdoorlatende verf. Er gaat ook geen preventieve werking vanuit. Met andere woorden: er treedt even snel houtrot op. Of u nu verfproduct A toepast of verfproduct B. De enige remedie om vochtproblemen op te lossen, is de oorzaak aan te pakken. Dit betekent bouwkundige details aanpassen, beter betimmeren, ventilatie realiseren, et cetera.

Hierbij een aantal voorbeelden waaruit blijkt dat de theorie van de relatieve vochtafsluiting in de praktijk niet opgaat.
1. Buiten wordt hout voor het schilderen soms kaal gemaakt. Het gaat dan om liggend werk. De bovendorpels worden bijna nooit kaal geschrapt. Hier wordt laag op laag elke onderhoudsbeurt weer overgeschilderd. Desondanks ontstaat bij die bovendorpel nooit houtrot. Dit terwijl het hout aan de buitenzijde juist sterk wordt afgesloten.
2. Binnen wordt de laatste 10-15 jaar alleen geschilderd met watergedragen (dampopen) verf. Buiten wordt alkyd (min of meer afsluitend) gebruikt. Desondanks ontstaat geen houtrot.
3. Een inpandig kozijn vertoont bijna nooit houtrotschade. Alleen uitpandig werk rot regelmatig. Damp(transport) heeft klaarblijkelijk minder negatieve invloed dan vloeibaar vocht.

Na lezing van het vorengaande zag ik dat het antwoord eender was op een eerder in 2014 door mij gestelde vraag. Alleen was hier de vraag: ‘Al behoren de polyurethan, polyurea en polyaspartic coating tot de familie van isocyanaten. De verschillen hierin zowel chemisch als technische toepassing/eigenschappen zijn niet altijd even duidelijk. Kunt u hierin meer duidelijkheid verschaffen?’
Antwoord: Uw vraag gaat ons te ver. Dit heeft een hoog chemie-gehalte waarvoor wij verwijzen naar de bindmiddelindustrie zoals Bayer. Daar zitten ‘de uitvinders’ van polyurethan. Vervolg idem antwoord.
Omdat het antwoord alleen opgaat voor de – laten we zeggen – klassieke polyurethannen maar niet voor de later ontwikkelde polyurea’s wil ik hier de verschillen aangeven zonder ingewikkelde chemische structuurformules, die hier overigens ook niet zijn te weergeven.
Nu zal de aandachtige lezer denken, waarom stelt de reageerder een vraag waar hij zelf het antwoord op heeft. Om de volgende reden; de redacteuren van Eisma kunnen dat volgens mij veel beter tekstueel in begrijpelijke bewoordingen overbrengen. Maar laat ik daartoe een poging wagen.
De polyurea’s verschillen in dit opzicht – behorende tot de familie van polyurethannen – waarbij uitgegaan wordt van een polyetheramine(s) en niet zoals bij de 2k PU-lakken met een polyol of polyolmengsel. Ter verduidelijking het volgende schema wat misschien meer tot de verbeelding spreekt:

Vorming van Urea verbinding
O
‖
R–N=C=O + R’NH2 = R–N–C–N–R’
ꞁ ꞁ
H H
Isocyanaat Amine Urea

Vorming van Urethan verbinding

O
‖
R–N=C=O + R’OH = R–N–C–O–R’
ꞁ
H
Isocyanaat Alcohol Urethan

Strikt genomen zijn polyurea’s een hybride.
De polyureacoatings zijn in de USA omstreeks 1990 in opgang gekomen en in Europa 5 jaar later, terwijl de research al in 1948 is gestart. Waar Dudley Primeaux vele patenten op zijn naam heeft staan.
Behalve van de genoemde uitzonderlijk goede eigenschappen van de polyurethancoatings
waarvan echter de overschilderbaarheid hechtingsproblemen kan geven als de bestaande laag niet of accuraat wordt gereinigd danwel geschuurd, zijn de polyureas hierop wat minder kritisch.
Een ander groot voordeel ten opzichte van de polyurethan coatings kan de hogere flexibiliteit zijn .
De thermische weerstand van de aromatische polyureacoatings is hoger dan die van de alifatische.
De polyureacoatings, in de oplosmiddelvrije versie zijn in zeer dikke lagen aan te brengen, vooral de elastomeer types waarbij hardheid (shore) kan variëren.
Dergelijke dikke laag coatings hebben een hele korte potlife en navenante uithardingstijd en dienen dan ook met speciale 2k-spuitinstallaties aangebracht te worden. Deze coatings worden wel aangebracht over geschuimde (foam) oppervlakken, waardoor deze zware drukken doorstaan.

In mijn vorige reactie zijn bij de urea en urethan de ‘enkele’en ‘dubbele binding’
streepjes in het schema bij het plaatsen verschoven.
Zo moet aan de bovenzijde van zowel de urea en urethan de O (zuurstof) verbonden zijn met de C (koolstof) en aan de onderzijde de H (waterstof) aan N (stikstof).
Hopelijk hiermee het euvel rechtgezet te hebben.

Antwoord:
Metselwerk, en vooral nieuw metselwerk, bevat vaak zouten die door vocht oplossen en naar het oppervlak worden getransporteerd. Na verdamping van het vocht blijven de zouten als witte of bruine uitslag (zoutkristallen) op de ondergrond zichtbaar. Bij het overschilderen kunnen deze stoffen migreren naar het oppervlak van aangebrachte afwerklagen.

Zoutuitbloedingen kunnen het beste worden verwijderd door droog af te borstelen. Hierna een voorstrijklaag aanbrengen met speciaal voorstrijkmiddel voor gevels. Een dergelijk voorstrijkmiddel is vaak ook geschikt voor kritische minerale ondergronden, als versteviging van zanderig en poreus pleisterwerk en beton, als voorstrijkmiddel voor mortels en andere minerale reparaties en mechanisch verwijderde verflagen.

Aansluitend een tussenlaag aanbrengen van de aan te brengen muurverf, verdund met 10 procent van het eerder aangebrachte voorstrijkmiddel. Na drogen vervolgens een afwerklaag aanbrengen.

Antwoord:
Bankirai is een hardhoutsoort welke vooral buiten wordt toegepast voor zware toepassingen. Bruggen, brugdekken, brugleuningen, geluidswallen, damwanden, steigers en dergelijke worden regelmatig van deze hardhoutsoort gemaakt. Verder wordt het hout toegepast voor palen, dwarsliggers, hekken, poorten, pergola’s en parkbanken. Schilderen van deze houtsoort is erg lastig.

Eigenlijk is de afwerkbaarheid van dit hout slecht. Welke verf ook wordt gebruikt – blanke lak, beits, alkyd, acrylaat, het maakt niet uit – de hechting is matig. Bankirai is erg hard en heeft een hoge volumieke massa. Het is niet gemakkelijk te bewerken. Schuren gaat redelijk. Bij blanke afwerking kan het hout, ondanks de afwerking, snel verkleuren.

Scheurtjes

Ondanks schilderen, dekkend of transparant, kunnen er vrij snel scheurtjes in het hout ontstaan. Deze scheurtjes hebben als gevolg dat bij weer en windbelasting de degradatie van de verflaag versneld. Barstvorming en bladdervorming/het loslaten van de verf is het gevolg. Met epoxy of polyurethan is mogelijk een iets beter resultaat te bereiken, maar het blijft met deze houtsoort een probleem. Scheurtjes blijven terugkomen simpelweg omdat deze houtsoort, afhankelijk van de soort, sterk kan werken. Nat geworden, gaat de droging traag en heeft Bankirai een sterke neiging om aan het oppervlak scheurtjes te vertonen. Zonbelasting versneld dit proces.

Houtolie

Nu dan ons advies inzake uw project: Omdat de oppervlakteafwerking met filmvormende afwerkingen matig is, kan beter met niet-filmvormende producten – zoals houtolies – worden gewerkt. We raden dan ook aan deze afwerking toe te passen bij het bankirai grafmonument. Overigens is schilderen om technische reden niet nodig. Het hout is duurzaam tot zeer duurzaam en heeft een zeer goede weerstand tegen schimmels (duurzaamheidsklasse 1-2).

Overigens, naast het schilderen, gaat het lijmen van deze houtsoort tevens slecht. Verbindingen moeten dan ook op een andere wijze plaats vinden. Spijkeren en schroeven is een mogelijkheid, maar voorboren is daarbij noodzakelijk. Geadviseerd wordt altijd roestvaste verbindingsmiddelen te gebruiken. Schaven en zagen van dit hout gaat redelijk goed.

Door de kruisdraad kunnen wel vrij snel veel inspringsels ontstaan. Een goed gekozen spaanhoek kan dit beperken. Ook kan bankirai is bepaalde gevallen bruine vlekken (bloeden) op onderliggend werk veroorzaken. Deze vlekken nemen door weer en wind in de loop van de maanden af en verdwijnen op den duur. Vlekken voorkomen kan door het bewerkte hout voor het aanbrengen grondig met water af te spoelen en te borstelen.

Ik zou graag advies willen over welke verf ik het beste kan gebruiken.
Ons huis is onder architectuur gebouwd en heeft oregon pine houten kozijnen. Nu is het probleem, dat ik op zoek ben naar een verf die op dit hout blijft zitten. Ik ben al 15 jaar bezig en nu weer. Het probleem is, dat de verf helemaal niet hecht op de zuidkant van het huis en ik al talloze keren het hout helemaal kaal heb geschuurd en verschillende lagen heb aangebracht met elke keer hetzelfde resultaat, dat de verf eraf springt! Ik weet ondertussen, dat als ik nu op dit moment ga verven de verf er al voor de winter af ligt. Nu dacht ik zelf het een keer te proberen met lijnolie verf van bijvoorbeeld Koopmans ecoleum. Een sterk impregnerend beschermingsmiddel voor onbehandeld, goed gedroogd ruw, fijnbezaagd en verweerd hout. Als ik het hout van de kozijnen afschuur ziet het er wel weer mooi uit, maar het hout heeft wel wat te lijden gehad. Wat zou U mij adviseren?
Ik heb voor het schilderen de kozijnen goed schoongemaakt en vetvrij gemaakt. Ik schilder vrij veel, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt. Ik gebruik de kleur grenen. Toen het hout uit de fabriek kwam is het bewerkt met grondlak 25 SK 3672 A 14 Grenen (grondverf) en is daarna afgelakt met Sadolin 25 Grenen. Wij hebben het zelf met Jotun oxanwood en Sikkens cetol TGL 077 satin Pin d’oregon, bootlak en als laatst cetabever meesterbeits 077 ( blauwe pot) geprobeerd. Ik zal er misschien wel een paar vergeten.

Geachte Hosselet,

Nieuw oregon pine is over het algemeen goed te schilderen. Het moet dan wel voldoende droog zijn en er moet geen hars uittreden. Is dit wel het geval, dan moet het hout eerst ontvet worden. Oregon pine heeft een behoorlijk harsgehalte. Dit is voor de schilder dan ook een aandachtpunt. Alle gangbare afwerkingsmiddelen zijn geschikt, inclusief watergedragen verven. Alkyds kunnen trager drogen. Ook dit een aandachtspunt. Transparant afwerken gaat over het algemeen ook prima. Vooral binnen is dit goed en verantwoord uitvoerbaar.

Bij buitentoepassingen is het echter oppassen geblazen! Omdat het hout er nieuw zo fraai uitziet willen we het graag transparant afgewerkt hebben en het materiaal tonen, maar na korte tijd treed snel voortschrijdend verval op. Jaarlijks tot tweejaarlijks onderhoud is nodig. Dit wordt echter vaak niet uitgevoerd met schade en frustratie tot gevolg. Wanneer het hout eenmaal vergrijst, verweert of aangetast is, is dit namelijk vrijwel onmogelijk zo te herstellen dat weer fraai transparant afgewerkt kan worden. Ook goed dekkend schilderen is dan erg lastig. Alle verweerde hout moet verwijderd worden. Mechanisch daadwerkelijk hout weg schuren is noodzakelijk. Hierna eerst een sterk verdunde alkyd dekkende grondverf aanbrengen geeft vaak het beste resultaat. Hierna dekkend met een alkyd afwerken. Transparant afwerken wordt afgeraden. Geeft het dekkend schilderen ook voortijdig schade, breng dan hardhouten neuslatten aan.

Is het mogelijk om verf van afsluitrubbers rondom ramen en deuren te verwijderen?

Geachte Everts,

Verf van tochtstrippen en andere rubbers halen is mogelijk. Soms wil het bij verouderde verf lukken door te schrapen met een zeer scherp stanleymes. Voorzichtig zonder het rubber te beschadigen. Het gebruik van afbijtmiddel bij wat versere verf is ook een optie. Aanbrengen met een smal kwastje. Proefondervindelijk moet daarbij vastgesteld worden of het rubber niet aangetast wordt.

Is (alkyd)verf schadelijk voor de rubbers? Als verwijderen lastig blijkt, is wellicht bijwerken met een markeerstift een optie?

Wanneer de verf op de rubbers al gebarsten is, is het oude alkydharsverf. Gebruik dan een stomp boterhammenmes of iets dergelijks om de verf eraf te schrapen in plaats van een scherp stanleymes want daarmee snij je de de rubbers kapot voor je er erg in hebt. Bijwerken met een markeerstift is tijdelijk en alleen voor het oog. Lang plezier zul je er niet van hebben.

Alkydharsverf lost op met afbijt en thinner maar rubber ook en allebei geven meer problemen dan resultaten. Alkydharsverf is niet persé schadelijk voor het rubber, op den duur brokkelt ze er vanzelf wel af, maar fraai is het niet.

Is het evenwel watergedragen verf, dan is de verf eenvoudig te verwijderen met spiritus. Even stug boenen en je ziet meteen resultaat. Wel secuur werken want dezelfde verf op de kozijnen lost ook op.

Spiritus is een methanol, de synthetische variant van alcohol en zowel mensen als watergedragen verven zijn daar uiterst gevoelig voor. Whiskey en wodka lossen die verf uiteindelijk ook op maar zijn een stuk duurder.

Een kleine correctie op het voorgaande van Burema:
Spiritus is geen ‘methanol’ maar ‘ethanol’, om ethanol voor consumptie ongeschikt te maken wordt het gedenatureerd met ruwe methanol ca. 9,5 % (zeer giftig) wat kenbaar gemaakt wordt door toevoeging van methyleenblauw.
Ter verduidelijking de chemische formule: Ethanol CH3CH2OH en Methanol CH3OH.
De triviale namen zijn respectievelijk ethylalcohol en methylalcohol.
In de farmacie wordt het volumegehalte aan ethanol aangegeven door een
toevoeging, bijv. absolutus (98..99,6%), fortior (90%), dilutus (70%).

Dank Klaas, voor deze correctie.

Bedankt voor de antwoorden zover. De methodes om de verf te verwijderen (afbijt, thinner, scherp stanleymes) klinken alle niet heel aantrekkelijk, dus blijf ik nieuwsgierig of niemand ooit pogingen gedaan heeft om de vlekken te verhullen. Het is natuurlijk een lapmiddel, maar dat is soms beter dan niets. Mijn gedachten gaan uit naar, zoals gezegd de markeerstift, maar ook naar sterk verdunde verf of misschien tube-olieverf, verdund met terpentine en met toevoeging van een siccatief. Tube-olieverf zou de voorkeur kunnen verdienen omdat hij flexibeler is vanwege de olie.

Als de besmette rubbers niet te dikke (alkyd) verffilm hebben, is een verfproduct op geplastificeerde polyvinyl copolymeer basis (watergedragen) te overwegen.
Hierbij is de alkydverf de zwakke schakel, deze heeft nooit de elasticiteit en hardheid (shore) van het rubber en zal altijd neigen tot barsten.
Oplosmiddelrijke producten kunnen de weekmaker uit het rubber migreren met als gevolg klevende eindlaag.
Bij het over schilderen met eerder genoemd product, wel rekening houden met glansgraad, kleur en evt. structuur verschillen. Zelfs dan blijft de vraag hoe lang houdt dit stand.
Een merknaam voor een dergelijk kan ik niet geven, destijds (1977) had
Brink/Molyn de Molutex deze was door hen getest op rubberen-elektriciteitskabels.
Ongetwijfeld zal Trimetal een dergelijk product niet in hun leverpakket hebben.
Verffabrikanten ontwikkelen geen nieuwe producten als hiervoor geen groot afzet gebied is.
Misschien het te overwegen om de besmette verf te verwijderen met aceton, MIk of een MEK, door dit op een lap te doen (niet-zeik-nat) en dan maar wrijven.
Verder sluit ik mij aan bij wat Burema hierover geschreven heeft, secuur werken …